Streptokokne infekcije

Bakterija streptokoka - Vrste i infekcije

Streptokokne infekcije nastaju kada bakterije zaraze ljudsko tijelo, najčešće se pojavljujući na koži i u grlu. Iako je većina tih infekcija blaga i bezopasna, bez adekvatnog liječenja može se razviti u ozbiljna, pa čak i po život opasna stanja.

Šta je streptokoka bakterija?

Streptokokne infekcije nastaju kada bakterija uđe u ljudsko tijelo i uzrokuje bolest, najčešće na koži i u grlu. Postoji više od 120 različitih sojeva bakterije Streptococcus grupe A, koje mogu biti odgovorne za navedenu vrstu infekcija. 

Većina bolesti uzrokovanih streptokoknim bakterijama su blage. Međutim, ako se ne liječe pravovremeno, ove infekcije ponekad mogu izazvati ozbiljne i, po život opasne, simptome. 

Koje vrste streptokoka postoje?

Podjela streptokoknih bakterija je vrlo kompleksna i određuje se prema njihovom patogenom potencijalu, morfološkim odlikama, sposobnosti razgradnje hemoglobina i hemijskim svojstvima. 

Streptokokne infekcije se dijele na alfa-hemolitičke, beta-hemolitičke i gama-hemolitičke streptokoke. Ova klasifikacija pomaže u razumijevanju na koje sve načine različite vrste uzrokuju različite bolesti, tako da razlikujemo:

• Streptokok grupe A (Streptococcus pyogenes) – uzrokuje infekcije poput streptokoknog faringitisa, tonzilitisa, šarlaha, infekcija rana i kože, reumatske groznice, glomerulonefritisa. Domaćin je uvijek čovjek i nema prijenosa sa životinja.
• Streptokok grupe B (Streptococcus agalactiae) – uzrokuje infekcije poput neonatalne sepse, septičnog artritisa te endokarditisa. Ova vrsta infekcija posebno je opasna za novorođenčad.

Streptokoki grupe A i B su najznačajniji uzročnici bolesti, posebno kod djece. Važno je spomenuti i streptokoke grupe C i G koji se mogu prenijeti kontaktom sa životinjama, ali i inficirati ljudsko tijelo bez simptoma. Mogu izazvati upalu ždrijela, upalu pluća, različite infekcije rana, sepsu, septični artritis i endokarditis. 

Streptokoki grupe D i enterokoki, prisutni u probavnom sistemu, koži i rodnici, mogu uzrokovati infekcije rana, urinarnog sistema, srčanih zalistaka, abdomena te krvi.

Straptococcus pyogenes

Streptococcus pyogenes, također poznat kao beta-hemolitički streptokok grupe A, je bakterija koja, kod ljudi, naseljava sluznicu gornjih disajnih puteva, a povremeno se može naći i na koži te sluznici spolno-mokraćnog sistema. 

Prenosi se s osobe na osobu direktnim kontaktom, poput ljubljenja, kašljanja, kihanja ili rukovanja, kao i neizravno putem predmeta kontaminiranih izlučevinama iz gornjih disajnih puteva. To je jedna od najčešćih bakterija koje uzrokuju bolesti kod ljudi. 

Najčešće izaziva akutnu (iznenadnu) upalu ždrijela, ali može dovesti i do akutne upale srednjeg uha, upale pluća, infekcija kože i mekih tkiva, te infekcija kardiovaskularnog, mišićno-koštanog i limfnog sistema, kao i meningitisa.

Također može uzrokovati poststreptokokne bolesti poput akutne reumatske groznice i akutnog glomerulonefritisa.

Streptococcus pneumoniae

Pneumokokna bolest je infekcija uzrokovana bakterijom Streptococcus pneumoniae, poznatom i kao pneumokok. Ova bolest je zarazna i može dovesti do ozbiljnih zdravstvenih problema, pa je jako važna rana dijagnoza i odgovarajuća terapija. 

Pneumokokna bolest može zahvatiti različite dijelove tijela. Može uzrokovati blaže infekcije, poput sinusitisa, ali i ozbiljnija stanja poput upale pluća, sepse (infekcije krvi) ili bakterijskog meningitisa, koja mogu biti opasne po život u bilo kojoj dobi.

Liječenje se obično oslanja na korištenje antibiotika. Vakcine mogu smanjiti rizik od infekcije, posebno kod male djece i starijih osoba. Preporučljivo je da se posavjetujete sa svojim ljekarom o odgovarajućim načinima imunizacije za vas i vašu porodicu.

Streptococcus aglactiae

Infekciju streptokokom grupe B (GBS ili Streptococcus grupe B) uzrokuju bakterije koje se često nalaze u vagini ili rektumu. Oko 25 posto trudnica ima ovu infekciju bez ikakvih simptoma. 

No, problem se javlja kada trudnice, tokom vaginalnog poroda, prenesu bakterije na svoju bebu. Novorođenčad, starije osobe i osobe s oslabljenim imunološkim sistemom su podložnije komplikacijama.

Većina novorođenčadi s GBS-om ne razvije bolest, ali bakterije mogu uzrokovati teške infekcije. Ljekari, tokom prenatalne skrbi, provjeravaju postojanje streptokoknih infekcija, a pozitivan test se liječi antibioticima. Većina odraslih nema simptome, ali starije osobe mogu iskusiti groznicu, povišenu tjelesnu temperaturu, umor, teškoće s disanjem, bolove u prsima i ukočenost mišića.

Novorođenčad s GBS-om se može suočavati sa visokom tjelesnom temperaturom, smanjenim apetitom, razdražljivošću, teškoćama s disanjem te nedostatkom energije. Zbog nerazvijenog imunološkog sistema simptomi brzo postaju ozbiljni. Infekcija može dovesti do sepse, upale pluća i meningitisa.

Streptococcus mutans

Streptococcus mutans su bakterije koje se često nalaze u ustima i značajno doprinose nastanku karijesa. Kada se S. mutans nakupi u zubnom plaku, fermentira prehrambene šećere i proizvodi kiseline koje oštećuju zubnu caklinu. To dovodi do demineralizacije zuba i formiranja karijesa. Infekcija 

S. mutans, ako se ne liječi, može uzrokovati upalu, krvarenje i gubitak zuba, kao što je slučaj kod gingivitisa, parodontitisa i drugih bolesti desni.

Prevencija infekcije S. mutans uključuje redovnu oralnu higijenu, koja uključuje pranje zuba minimalno dva puta dnevno, svakodnevno korištenje zubnog konca, ograničavanje unosa slatkiša i redovnih posjeta stomatologu.

Iako je S. mutans normalan dio oralnog mikrobioma, prekomjerni rast može izazvati infekcije i karijes. Bakterije se hrane šećerima i ugljikohidratima, proizvodeći kiseline koje napadaju zubnu caklinu. Neliječene infekcije mogu dovesti do ozbiljnih oštećenja zuba i desni, uključujući gubitak zuba i stvaranje apscesa.

Infekcije su češće kod osoba s lošom oralnom higijenom čija je ishrana bogata šećerom, kod ljudi s oslabljenim imunološkim sistemom te kod djece koja još uvijek razvijaju higijenske navike. Simptomi uključuju karijes, loš zadah, preosjetljivost na toplo i hladno, te u težim slučajevima, apscese koji uzrokuju bol, otekline i groznicu.

Simptomi streptokone infekcije 

Simptomi se razlikuju po težini ovisno o bolesti uzrokovanoj bakterijom streptokoka skupine A. Blagi simptomi streptokokne infekcije skupine A uključuju:

Infekcije kože

Simptomi streptokokne infekcije grupe A koji se pojavlju na koži uključuju:

• Osip na vratu, ispod pazuha ili na preponama.
• Male, crvene ili ljubičaste ranice na nosu, ustima, rukama i nogama.
• Svrbež kože.
• Rane iz kojih curi providna do žuta tekućina ili gnoj.
• Hrskave žute kraste koje se stvaraju preko ranica.

Infekcije grla

Kada se streptokokna infekcija naseli u grlu, mogu se pojaviti različiti simptomi kao što su teškoće ili bol pri gutanju, glavobolja, male crvene mrlje na nepcu (petehije), grlobolja, bol u želucu te natečeni krajnici ili limfni čvorovi. 

Simptomi upale grla uključuju:

• Brzo nastupajuću bol u grlu
• Crvene i natečene krajnike, ponekad s bijelim mrljama ili prugama od gnoja
• Sitne crvene tačkice na stražnjem dijelu nepca (meko ili tvrdo nepce)
• Natečene, osjetljive limfne čvorove na vratu
• Povišenu tjelesnu temperaturu
• Glavobolju
• Osip
• Mučninu ili povraćanje, posebno kod mlađe djece
• Bolove u tijelu

Opasni simptomi

Teški simptomi streptokokne infekcije grupe A uključuju proljev, vrtoglavicu, povišenu tjelesnu temperaturu, velike rane, mjehure ili crne mrlje na koži, mučninu ili povraćanje, jaku bol koja se širi izvan rane, promjenu boje kože (od crvene do ljubičaste) te natečenu ili kožu toplu na dodir.

Šta izaziva streptokoknu infekciju 

Dok je za brojna oboljenja i zdravstvena stanja uzročnik nepoznat, kod streptokoknih infekcija, situacija je vrlo jasna - glavni krivac za razvoj infekcije je bakterija Streptococcus.

Imunološki sistem ima zadatak zaštititi ljudsko tijelo od vanjskih prijetnji (poput bakterija) koje mogu uzrokovati bolest. Kada bakterije uđu u ljudsko tijelo, počinju se javljati simptomi.

Istovremeno, imunološki sistem se trudi da uništi bakterije i minimizira štetu koju one uzrokuju. Ponekad imunološkom sistemu treba dodatna pomoć u borbi protiv bakterija, zbog čega ljekar može preporučiti lijekove kao što su antibiotici kako bi se simptomi brže ublažili.

Uticaj streptokokne infekcije kod različitih grupa

Simptomi streptokokne infekcije isti su za sve ljude. Iako osobe svih uzrasta i polova mogu biti zaražene, djeca su ipak podložnija infekciji.

Streptokoke infekcije kod djece

Streptokok kod djece najčešće uzrokuje gnojnu angina, šarlah, impetigo te erizipel. Gnojna angina, česta kod djece od 5 do 15 godina, nastaje zbog bakterijske infekcije, dok se šarlah javlja s gnojnom anginom i osipom uzrokovanim pirogenim egzotoksinom. 

Streptokok A prenosi se kapljično, što znači da je potreban bliski kontakt s zaraženom osobom, što često dovodi do zaraze među članovima porodice, u školi ili vrtiću.

Impetigo je zarazna infekcija uzrokovana streptokokom ili stafilokokom koja se prenosi direktnim dodirom, dok je erizipel streptokokna infekcija površinskih slojeva kože koja se prenosi direktnim kontaktom ili kroz oštećenja na koži. Najčešće obolijevaju djeca od 2 do 6 godina i stariji odrasli, dok kod novorođenčadi infekciju često uzrokuje rana na pupku.

Streptokokne infekcije kod odraslih

Kada se streptokokne infekcije jave kod odraslh, najčešće zahvaćaju grlo (upala ždrijela) i kožu (impetigo, celulitis), ali mogu pogoditi i pluća, mozak te bubrege.

Grupa A beta-hemolitičkog streptokoka uzrokuje streptokoknu upalu grla, šarlah, impetigo, toksični šok sindrom, celulitis i nekrotizirajući fasciitis. Grupa B streptokoka uzrokuje sepsu, upalu pluća i meningitis (kod novorođenčadi).

Kasne komplikacije, poput reumatske groznice i akutnog glomerulonefritisa, mogu se javiti nekoliko sedmica nakon primarne infekcije. Srećom, ove bolesti su danas rjeđe zbog rane dijagnoze i liječenja antibioticima.

Dijagnoza streptokokne infekcije

Dijagnoza zavisi od vrste infekcije koju pacijent ima. Ljekar će prvo poslušati detalje o simptomima (poput trajanja i intenziteta) i obaviti fizički pregled nakon čega će odrediti na koji način će se odvijati nastavak dijagnostike i liječenja. Od dostupnih i često korištenih metoda, najčešći su to mikrobiološki testovi kultivacije , testovi krvi, biopsija, magnetna rezonanca te ultrazvuk.

Postavljanje dijagnoze

Dijagnoza streptokoknih infekcija obično se postavlja na temelju simptoma i fizičkog pregleda pacijenta. Međutim, potvrda dijagnoze može se postići samo laboratorijskim testovima nakon adekvatno uzetog uzorka. 

Postoji nekoliko načina za dijagnosticiranje streptokokne infekcije:

• Brzi antigeni test: ovaj tip testa već je dugo u upotrebi za dijagnosticiranje infekcije streptokokom grupe A, a kao uzorak se koristi bris ždrijela kako bi se uzorak poslao u laboratorij za brzo otkrivanje prisutnosti bakterije. Rezultati su obično dostupni u roku od nekoliko minuta, premda je osjetljivost dokazivanja manja od kulture i molekularnih testova. 
• Kultivacija: ovaj tip mikrobiološke dijagnostike uključuje uzimanje brisa ždrijela (za streptokoke grupe A, C i G) te vagine (za streptokok grupe B) radi uzgoja bakterija na umjetnim hranjivim podlogama u laboratoriju. Ovaj postupak može potrajati nekoliko dana, ali pruža detaljnije informacije o vrsti streptokoka, mnogo je pouzdaniji od brzog testa te je nakon identifikacije uzročnika moguće napraviti i antibiogram (test osjetljivosti na antimikrobne lijekove).
• Molekularna dijagnostika: ovaj tip dijagnostike uglavnom se bazira na tehnologiji lančane reakcije polimerazom (engl. polymerase chain reaction; PCR) koja može otkriti specifične dijelove genetskog materijala streptokoka direktno iz uzorka. Radi se o brzoj, osjetljivoj i iznimno specifičnoj metodi koja omogućuje gotovo trenutno otkrivanje infekcije, no nedostatak je još uvijek visoka cijena, zbog čega se još uvijek uglavnom koriste tradicionalne metode dijagnostike.
• Serološka obrada: testiranje iz uzorka krvi se može koristiti za otkrivanje antitijela na streptokoke u krvotoku, no tu se ne radi o direktnom dokazu uzročnika nego o dokazivanju reakcije našeg imunološkog sistema na prisutnost bakterije u organizmu. 

Testovi krvi

Testovi krvi, odnosno hemokultura smatra se zlatnim standardom za otkrivanje prisustva bakterija ili gljivica u organizmu te detekciju sistemske infekcije, poput sepse. Hemokultura se izvodi na način da zdravstveni radnik uzima uzorak krvi iz vene, obično iz ruke.

Hemokulture se rijetko rade kod pacijenata koji nisu hospitalizirani (ambulantni pacijenti) i važno ih je ponavljati u redovnim intervalima.

Biopsija

Biopsija kože je postupak koji ljekari koriste za dijagnosticiranje kožnih stanja. Može pomoći u prepoznavanju osipa, infekcija, psorijaze ili raka kože. Tokom biopsije, ljekar uklanja mali uzorak kože koji se zatim analizira pod mikroskopom u laboratoriju.

MRI i ultrazvuk

Slikovni testovi kao što su magnetska rezonanca (MR), CT skeniranje i ultrazvuk koriste se za različite svrhe u dijagnostici i procjeni oštećenja ispod kože, a koje su uzrokovane infekcijama ili drugim stanjima. 

U nastavku ćemo opisati na koji način funkcionišu ovi slikovni testovi:

• MRI (magnetska rezonanca) je bezbolan pregled koji pruža vrlo jasne slike organa i unutrašnjih struktura ljudskog tijela. Koristi snažan magnet, radio valove i kompjuter za stvaranje detaljnih slika, a pri tome ne upotrebljava X-zrake (zračenje). S obzirom na to da MRI ne koristi rendgenske zrake ili drugo zračenje, idealna je za pacijente kojima su potrebna česta snimanja radi dijagnoze ili praćenja liječenja, posebno kod pregleda mozga.
• Ultrazvuk je neinvazivna metoda snimanja koja prikazuje unutrašnje strukture tijela koristeći visokofrekventne zvučne valove. Ljekari koriste ultrazvučne preglede za različite svrhe, uključujući praćenje trudnoće, dijagnosticiranje različitih stanja i praćenje organa tokom određenih medicinskih postupaka.

Kako se riješiti streptokokne infekcije

Ako je propisana antibiotska terapija, važno je završiti liječenje do kraja kako bi se spriječilo napredovanje infekcije i smanjio rizik od razvoja rezistencije na antibiotike. Pored toga, simptomi se mogu ublažiti korištenjem različitih prirodnih metoda, koje ćemo detaljnije objasniti u nastavku.

Prirodan način

Kada je posrijedi streptokokna infekcija grla, većina pacijenata se s infekcijom bori konzumiranjem tople pileće supe te različitih čajeva s medom i limunom. Dokazana je učinkovitost grgljanja slane vode i čaja od kadulje, a olakšavanje simptoma možete osjetiti i korištenjem ovlaživača vazduha te konzumacijom čaja od đumbira. 

Preporučljivi su i jogurt te sladoled jer blagotvorno djeluju na sluznicu grla. Važno je naglasiti da se ova vrsta infekcija ne liječi prirodnim putem, već ovakvi pripravci služe da olakšaju simptome. Strepnokokne infekcije se liječe isključivo antibioticima koje je preporučio ljekar specijalista.

Antibiotici

Antibiotici su osnovni oblik terapije za liječenje streptokoknih infekcija grupe A i, kod većine pacijenata su vrlo učinkoviti. Penicilin je često prvi izbor za liječenje, a kod osoba alergičnih na penicilin koriste se alternativni antibiotici poput azitromicina, eritromicina i klindamicina.

Većina upala grla može proći spontano, bez terapije, a ljekari propisuju antibiotike na osnovu specifične infekcije koja je dijagnosticirana pacijentu kako bi spriječili potencijalne zdravstvene komplikacije. 

Dvije su opcije liječenja – korištenje kreme koja se nanosi direktno na rane (lokalno) ili antibiotika u obliku tableta (oralno). Antibiotici nude nekoliko prednosti koje pomažu u bržem oporavku, uključujući:

• Skraćivanje trajanja bolesti.
• Ublažavanje simptoma.
• Sprečavanje širenja bakterija, a samim time i komplikacija te ostalih ozbiljnijih zdravstvenih stanja.