Šta su krvne grupe?
Krvna grupa je klasifikacijski sistem koji omogućava zdravstvenim radnicima da utvrde kompatibilnost nečije krvi s krvlju drugih osoba. Svaka krv na svijetu ima istu funkciju, ali se krv može razlikovati od osobe do osobe. Postoje četiri glavne krvne grupe: A, B, AB i O.
Zdravstveni radnici krvnu grupu određuju prema prisutnosti antigena A ili B na crvenim krvnim zrncima, kao i prema Rh faktoru. Kod osoba koji imaju ovaj protein, krvna grupa će biti klasificirana kao pozitivna (+), odnosno negativna (-) ukoliko protein nedostaje.
Postoji osam uobičajenih krvnih grupa i to:
- A pozitivan (A+)
- A negativan (A-)
- B pozitivan (B+)
- B negativan (B-)
- AB pozitivan (AB+)
- AB negativan (AB-)
- O pozitivan (O+)
- O negativan (O-)
Poznavanje krvnih grupa omogućava ljekarima i zdravstvenim radnicima da sigurno prenose darovanu krv između pacijenata i osiguraju kompatibilnost kod transplantacija organa.
Tipovi krvnih grupa
Većina ljudi, kada čuje frazu “krvna grupa” pomisli na A, B, AB i O. Ova slova klasifikuju krvne grupe na osnovu prisutnosti A ili B antigena na crvenim krvnim zrncima, što se zove ABO sistem. Tačnije:
- Tip A - crvena krvna zrnca imaju A antigen.
- Tip B - crvena krvna zrnca imaju B antigen.
- Tip AB - crvena krvna zrnca imaju oba antigena, A i B.
- Tip O - crvena krvna zrnca nemaju ni A ni B antigene.
Osim ABO sistema, postoji preko 600 antigena koji se mogu vezati za crvena krvna zrnca, raspoređenih u više od 30 različitih sistema krvnih grupa, uključujući:
- Duffy krvnu grupu.
- K antigen (ili Kell) grupu.
- Luteransku krvnu grupu.
- Kidd krvnu grupu.
Ove krvne grupe se označavaju kao vrlo rijetke, a takvima se smatraju krvne grupe koje se pojavljuju kod 1 na 1000 ljudi ili čak i rjeđe. Jedna od najrjeđih krvnih grupa na svijetu je Rhesus null ili Rh-ništa, koju ima manje od 50 ljudi na svijetu. Toliko je rijetka da se ponekad naziva "Zlatna krv".
Rh faktor
Krvne grupe su također "pozitivne" ili "negativne" u zavisnosti od prisutnosti D antigena Rh faktora, što se naziva Rh sistem. Biti RhD pozitivan je češće od RhD negativnog.
- Pozitivno (+) - crvena krvna zrnca imaju RhD antigen.
- Negativno (-) - crvena krvna zrnca nemaju RhD antigen.
Postoji osam krvnih grupa u ABO i Rh sistemima: A pozitivna (A+), A negativna (A-), B pozitivna (B+), B negativna (B-), AB pozitivna (AB+), AB negativna (AB-), O pozitivna (O+), O negativna (O-).
Fetus može naslijediti Rh faktor (bilo pozitivan ili negativan) od bilo kojeg roditelja. Problemi mogu nastati ako je žena Rh negativna i nosi fetus s Rh pozitivnom krvlju.
Nakon potvrđivanja trudnoće, ginekolog će preporučiti test krvi kako biste otkrili svoju krvnu grupu i provjerili antitijela. Ako vaše tijelo reaguje na Rh pozitivna crvena krvna zrnca, vaša anti-Rh antitijela mogu početi napadati crvena krvna zrnca fetusa.
Kako bi se to spriječilo, primit ćete Rh imunoglobulin (RhIg), lijek koji blokira antitijela i sprečava ih da napadaju krv fetusa.
Određivanje krvne grupe
Određivanje krvne grupe obično se vrši na početku trudnoće, prilikom transfuzija, doniranja krvi, te pri provjeri potencijalnog srodstva između ljudi. Najtačniji način za utvrđivanje krvne grupe je kroz analizu na transfuziologiji krvi, iako postoje i kućni testovi koji također mogu dati precizne rezultate.
Laboratorijski testovi
Testiranje za utvrđivanje krvne grupe ne zahtjeva nikakvu posebnu pripremu. Zdravstveni radnik će uzeti uzorak krvi iz vene na standardan način, što je gotovo bezbolan postupak s vrlo malim rizikom od komplikacija.
Moguće je da se nakon vađenja krvi pojavi manji podljev na mjestu uboda, ali pritisak na to mjesto nakon izvlačenja igle minimizira tu mogućnost.
Ovaj pritisak sprečava izlazak krvi u okolno tkivo i ubrzava prestanak krvarenja, zato je važno poslušati upute zdravstvenih radnika, sjesti na nekoliko minuta i pritisnuti mjesto odakle je krv izvađena. Moguća je i upala vene nakon vađenja krvi, ali to se vrlo rijetko događa.
Kućni testovi
Kućni testovi za utvrđivanje krvne grupe jednako su precizni kao i laboratorijski testovi. Ovi testovi obično uključuju traku papira impregniranu antitijelima i antigenima za crvena krvna zrnca koji određuju krvnu grupu.
Potrebna je samo jedna kapljica krvi koja se nanosi na papir. Nakon aplikacije krvi, traka papira mijenja boju u skladu sa rezultatom, odnosno krvnom grupom.
Naslijeđivanje krvne grupe
Pri začeću, odnosno spajanju spolnih ćelija oca i majke, dijete nasljeđuje po jedan gen od svakog roditelja koji određuje njegovu krvnu grupu prema AB0 sistemu te Rh faktor.
Uticaj krvne grupe roditelja
Kada je o krvnim grupama riječ, geni A i B su kodominantni, što znači da se oba mogu izraziti u fenotipu djeteta. S druge strane, gen 0 je recesivan i mora se naslijediti od oba roditelja kako bi dijete imalo krvnu grupu 0.
To znači da dijete koje naslijedi genom AA ili A0 imat će krvnu grupu A, dok će dijete s genomom BB ili B0 biti krvne grupe B. Krvnu grupu 0 dijete će imati samo ako naslijedi gen 0 od oba roditelja.
Što se tiče Rh faktora, gen za D antigen može biti prisutan ili odsutan. Ako dijete naslijedi barem jedan izražen gen za D antigen od roditelja, imat će D antigen na svojim crvenim krvnim ćelijama, što znači da će imati Rh+ fenotip.
Koje krvne grupe su kompatibilne za darivanje
Važan dio darivanja krvi je osiguravanje kompatibilnosti krvne grupe između davaoca i primaoca. Ako primite krv od donatora čije krvne ćelije sadrže antigene koje vaše tijelo ne prepoznaje, vaš imunološki sistem može napasti donirana crvena krvna zrnca, što može dovesti do posljedica opasnih po život.
Vaša krvna grupa omogućava ljekarima da odrede koje krvne grupe su sigurne za vas. Također im pomaže da znaju koji primaoci mogu bezbjedno primiti krv koju donirate.
- A pozitivna - možete primiti krv od davaoca s A pozitivnom, A negativnom, O pozitivnom ili O negativnom krvlju.
- A negativna - možete primiti krv od davaoca s A negativnom ili O negativnom krvlju.
- B pozitivna - možete primiti krv od davaoca s B pozitivnom, B negativnom, O pozitivnom ili O negativnom krvlju.
- B negativna - možete primiti krv od davaoca s B negativnom ili O negativnom krvlju.
- AB pozitivna - možete primiti krv od bilo koje krvne grupe.
- AB negativna - možete primiti krv od davaoca s AB negativnom, A negativnom, B negativnom ili O negativnom krvlju.
- O pozitivna - možete primiti krv od davaoca s O pozitivnom ili O negativnom krvlju.
- O negativna - možete primiti krv samo od davaoca s O negativnom krvlju.
Pravila za darivanje krvi
Dobrovoljni davaoci krvi mogu biti sve zdrave osobe starije od osamnaest godina. Međutim, postoje neki zdravstveni problemi koji vas mogu privremeno spriječiti u davanju krvi. Na primjer, neki lijekovi mogu utjecati na vašu sposobnost da darujete krv, kao i nizak nivo hemoglobina, proteina koji prenosi kisik do ćelija.
Ako imate nizak nivo hemoglobina, možda imate anemiju, odnosno deficitaran nivo crvenih krvnih zrnaca. Također, visok ili nizak krvni pritisak, kao i abnormalni rad srca, mogu biti prepreke za darivanje krvi. Nedavno putovanje u zemlju s rizikom od malarije, nedavna transfuzija krvi, trudnoća kao i tetoviranje također mogu odgoditi davanje krvi.
S druge strane, postoje zdravstveni problemi koji će vas trajno spriječiti u davanju krvi. Osobe koje imaju HIV/AIDS ili određene vrste hepatitisa ne mogu biti darivaoci krvi.
Univerzalni donatori i primaoci
Krvna grupa O negativna (O-) je univerzalni donator, što znači da osobe s bilo kojom drugom krvnom grupom mogu sigurno primiti krv darivaoca s ovom krvnom grupom. Nulta negativna krvna grupa ne sadrži antigene koje bi druge krvne grupe prepoznale kao strane i zbog toga odgovara svima.
Pri hitnim medicinskim intervencijama, zdravstveni radnici najčešće koriste O negativnu krv, posebno u slučajevima u kojim je potrebno brzo obezbijediti krv za transfuziju.
Kada se određuje kompatibilnost krvne grupe za doniranje plazme, tada zdravstveni radnici posmatraju različite markere. Plazma je tečni dio krvi, a univerzalni donor plazme je krvna grupa AB.
Krvna grupa AB pozitivna (AB+) je univerzalni primalac. To znači da, ako imate ovu krvnu grupu, možete sigurno primiti krv od bilo koga. Vaša krv prepoznaje sve potencijalne antigene kao sigurne, pa vaš imunološki sistem ne pokreće reakciju.
Ukoliko se desi da primalac i darivalac krvi nisu kompatibilni, antitijela prisutna u krvi primaoca će prepoznati doniranu krv kao stranu i pokrenuti reakciju, napadajući i uništavajući crvene krvne ćelije iz primljene krvi. Ovakav imunološki odgovor organizma može biti izuzetno opasan te dovesti do fatalnih posljedica za primaoca krvi.
